R E K L A M A
„Krzyk” (norw. Skrik) to ekspresjonistyczne dzieło stworzone w 1893 roku przez norweskiego malarza Edvarda Muncha. Uznawane za najważniejsze dzieło w jego dorobku. Krzyk ukazuje człowieka w chwili głębokiego egzystencjalnego cierpienia. W tle obrazu znajduje się fiord niedaleko Oslo, widziany z perspektywy wzgórza Ekeberg. W przeszłości obraz ten bywał także określany tytułem „Płacz”.
Krzyk Muncha należy do najbardziej rozpoznawalnych obrazów w historii sztuki, na równi z takimi dziełami jak „Mona Lisa” Leonarda da Vinci, „Słoneczniki” Vincenta van Gogha, czy Panny z Awinionu autorstwa Pabla Picassa. Jest powszechnie uważany za arcydzieło ekspresjonizmu i symbol ludzkich emocji oraz wewnętrznego niepokoju.
„Krzyk” jest uznawany za jedno z pierwszych przełomowych dzieł ekspresjonizmu, a zarazem najbardziej charakterystyczne dla twórczości Edvarda Muncha, który poprzez swoje obrazy zgłębia duszę człowieka. Siła oddziaływania obrazu wynika z wyrazistości groteskowej postaci na pierwszym planie, intensywnych kolorów oraz dynamicznego użycia pędzla. Przedstawiona postać, o nienaturalnych barwach i zdeformowanej sylwetce, nie odzwierciedla rzeczywistej osoby, lecz symbolizuje ludzką bezradność wobec strachu i wizji apokaliptycznych.
Munch, odzwierciedlając swoje wewnętrzne przeżycia, ukazuje te emocje jako uniwersalne doświadczenie bliskie każdemu człowiekowi. Co ciekawe, kolejne wersje obrazu ukazują stopniową ewolucję kolorystyki tła – od jasnych odcieni pomarańczu po intensywną, ciemnoczerwoną pomarańcz, co wzmacnia dramatyczny wydźwięk dzieła.
Nie jeden „Krzyk” a cztery różne „Krzyki”
W latach 1892–1910 Edvard Munch stworzył cztery wersje obrazu „Krzyk”, wykorzystując różne techniki malarskie. Cykl ten, nazwany przez artystę Fryzem życia, skupiał się na tematach śmierci, lęku i miłości. Pierwszy obraz z 1893 roku, wykonany techniką mieszaną (farby olejne, tempera i pastele na kartonie o wymiarach 91 × 73,5 cm), znajduje się w Narodowej Galerii w Oslo. Kolejna wersja, stworzona w temperze na kartonie (83,5 × 66 cm), jest przechowywana w Muzeum Muncha w Oslo.
Dwie inne wersje, wykonane techniką pasteli, również wzbudzają zainteresowanie. Jedna z nich znajduje się w zbiorach Muzeum Muncha, natomiast czwarta, powstała w 1895 roku, należała do prywatnego kolekcjonera Pettera Olsena. W 2012 roku Olsen sprzedał tę wersję na aukcji za rekordową kwotę ponad 119 milionów dolarów, co uczyniło ją najdrożej sprzedanym dziełem sztuki na rynku aukcyjnym w tamtym czasie.
Munch zadbał również o to, by „Krzyk” mógł dotrzeć do szerszego grona odbiorców, przenosząc swoje dzieło na litografię, co umożliwiło jego reprodukcję i rozesłanie na cały świat.
Tło powstania obrazu
Obraz powstał w okresie burzliwego przełomu XIX i XX wieku, kiedy świat doświadczał dynamicznych zmian technologicznych, społecznych i kulturalnych. Był to czas głębokich refleksji nad kondycją ludzkiej duszy, naznaczony lękami związanymi z urbanizacją, kryzysem religii i postępującą alienacją człowieka.
Szedłem ścieżką z dwojgiem przyjaciół – słońce miało się ku zachodowi – nagle niebo wypełniła krwista czerwień – zatrzymałem się, czując wyczerpanie i oparłem się na barierce – nad czarno-błękitnym fiordem było widać krew oraz języki ognia; – moi przyjaciele szli dalej, a ja stałem tam i trząsłem się z wrażenia – poczułem nieskończony krzyk przepływający przez naturę.
Edvard Munch o powstaniu obrazu
Inspiracją do stworzenia „Krzyku” stało się jedno z doświadczeń samego Muncha. W swoim dzienniku artysta opisał przejmujący moment, który przeżył podczas spaceru z przyjaciółmi wzdłuż fiordu w Oslo (wówczas Kristiania). Wspominał, jak nagle poczuł „niekończący się krzyk przechodzący przez naturę”. Ten stan egzystencjalnego niepokoju, połączony z wrażliwością na otaczające go środowisko, stał się punktem wyjścia dla stworzenia tego dzieła.
W 2004 roku astrofizyk Donald W. Olson zaproponował teorię, że „Krzyk” nie powstał jedynie z wyobraźni Edvarda Muncha, lecz był inspirowany zjawiskiem naturalnym, które zaobserwowano w Norwegii w latach 1893–1894. Było to związane z efektami erupcji wulkanu Krakatau w 1883 roku. Olson swoją hipotezę oparł na materiałach z czasopism naukowych i utworach poetyckich z tamtego okresu, które opisują „intensywne czerwone światło” widoczne na niebie.
„Mógł to namalować jedynie szaleniec!”
Na obrazie Muncha pojawił się dopisek o takiej właśnie treści. Słowa te, zapisane ołówkiem w lewym górnym rogu, od początku budziły kontrowersje. Czy były dziełem wandala? Kilka lat temu, dzięki nowoczesnym technologiom, udało się rozwikłać tę zagadkę.
Napis, który jest ledwo widoczny gołym okiem, stał się wyraźniejszy dzięki zastosowaniu technologii podczerwieni. Analiza przeprowadzona przez badaczy z Narodowego Muzeum Norwegii wykazała, że słowa te pochodzą z ręki samego Muncha. Potwierdzono to, porównując je z jego pismem w dziennikach i listach.
Badacze uważają, że Munch umieścił ten napis po pierwszej norweskiej wystawie obrazu w 1895 roku, która spotkała się z ostrą krytyką. Jeden z krytyków, Henrik Grosch, uznał dzieło za dowód na to, że autor nie jest „normalnym człowiekiem o zdrowym umyśle”. Podczas publicznej debaty organizowanej przez Towarzystwo Studenckie w Kristianii, Munch musiał zmierzyć się z opiniami, które kwestionowały jego zdrowie psychiczne.
Artysta, głęboko przejęty tymi oskarżeniami, prawdopodobnie zareagował ironicznym komentarzem, a jednocześnie wyraził swoją wrażliwość na tematykę zdrowia psychicznego, która była mu bliska. Jego rodzina zmagała się z chorobami psychicznymi, co dodatkowo wpływało na jego twórczość.
Napis, będący zarówno autoironicznym gestem, jak i przejawem emocjonalnego napięcia, dodaje „Krzykowi” nowego wymiaru interpretacyjnego, pogłębiając zrozumienie osobistych zmagań Muncha. Obraz ten, będący symbolem egzystencjalnego niepokoju, zyskał jeszcze większą głębię jako wyraz wrażliwości i odpowiedzi na krytykę.
Opis obrazu
Obraz „Krzyk” przedstawia samotną, zdeformowaną postać stojącą na moście, z twarzą wykrzywioną w grymasie przerażenia. Figura, pozbawiona konkretnych cech indywidualnych, zdaje się uosabiać ludzki strach i bezradność. Jej otwarte usta i szeroko otwarte oczy wyrażają bezgłośny krzyk, który zdaje się rezonować z falującym, abstrakcyjnym tłem.
Tło obrazu, wypełnione intensywnymi odcieniami czerwieni, żółci i błękitu, tworzy atmosferę napięcia i chaosu. Pofałdowane linie krajobrazu sugerują rozedrgane emocje, a dramatyczne kolory podkreślają uczucie niepokoju. W tle widoczny jest fiord, a także sylwetki dwóch postaci oddalających się od głównego bohatera.
Kompozycja obrazu jest dynamiczna i asymetryczna, co potęguje wrażenie destabilizacji. Zarówno postać na pierwszym planie, jak i zniekształcony krajobraz zdają się symbolizować wewnętrzny świat artysty, przepełniony lękiem i napięciem.
Analiza obrazu
„Krzyk” to dzieło, które można odczytywać na wielu poziomach – jako manifest artystyczny, psychologiczny i filozoficzny.
Ekspresja emocji
Kluczowym elementem obrazu jest intensywne wyrażenie emocji. Postać na moście jest uosobieniem lęku egzystencjalnego, który w końcu staje się uniwersalnym doświadczeniem człowieka. Wyraźna deformacja postaci i krajobrazu oddaje stan psychicznego rozedrgania, które Munch chciał przekazać widzowi.
Symbolika koloru
Kolory odgrywają centralną rolę w budowaniu nastroju obrazu. Ogniste czerwienie i głębokie błękity symbolizują zarówno wewnętrzne uczucia, jak i zewnętrzne siły natury, które zdają się łączyć w „krzyku”. Munch wykorzystywał kolory w sposób intuicyjny, nadając im funkcję emocjonalnego nośnika, który angażuje widza na poziomie podświadomym.
Kontekst filozoficzny
„Krzyk” wpisuje się w kontekst filozofii końca XIX wieku, naznaczonej myślą Friedricha Nietzschego i Sørena Kierkegaarda. Obraz można odczytywać jako artystyczną odpowiedź na pytania o sens życia, samotność i miejsce człowieka w nieskończonym wszechświecie.
Uniwersalność przesłania
Jednym z powodów, dla których „Krzyk” stał się tak rozpoznawalnym dziełem, jest jego uniwersalność. Munch nie przedstawia konkretnej osoby ani wydarzenia, lecz kondycję, która może dotknąć każdego – uczucie bycia przytłoczonym przez siły, które wymykają się naszej kontroli.
Inspiracje obrazem „Krzyk” w kulturze światowej i polskiej
„Krzyk” Edvarda Muncha, jedno z najbardziej rozpoznawalnych dzieł sztuki, od ponad stu lat fascynuje i inspiruje artystów, filmowców, muzyków i pisarzy na całym świecie. Ta uniwersalna ikona ludzkiego lęku i egzystencjalnego niepokoju znajduje odzwierciedlenie w różnych dziedzinach kultury zarówno globalnej, jak i polskiej.
Kultura światowa
W kulturze popularnej „Krzyk” stał się symbolem emocji takich jak strach, panika czy niepokój. W kinie obraz ten wywarł szczególny wpływ na estetykę filmów grozy. Najbardziej znanym przykładem jest maska zabójcy z serii filmów Krzyk (ang. Scream, reż. Wes Craven), która nawiązuje do zdeformowanej, wykrzywionej twarzy postaci z obrazu Muncha. Maskę tę zaprojektowano jako element przerażający i groteskowy, doskonale wpisujący się w konwencję horroru.
Inspiracje „Krzykiem” odnajdujemy również w muzyce. Zespół Pink Floyd wykorzystał motyw obrazu na jednym z plakatów promujących trasę koncertową, podkreślając surrealistyczną i emocjonalną atmosferę swojej twórczości. W literaturze dzieło Muncha stało się tłem refleksji o kondycji współczesnego człowieka.
Szerokie zastosowanie „Krzyku” w reklamach, memach i grafice komputerowej świadczy o jego uniwersalności i sile oddziaływania. Postać wykrzywiona w geście rozpaczy pojawia się na koszulkach, plakatach, a nawet w animacjach, gdzie nierzadko pełni funkcję humorystyczną lub ironiczną.
Kultura polska
W Polsce „Krzyk” również znalazł swoje miejsce w sztuce i kulturze. Twórczość Edvarda Muncha była inspiracją dla wielu polskich malarzy ekspresjonistycznych i symbolistycznych, takich jak Witold Wojtkiewicz czy Jacek Malczewski, którzy w swoich dziełach również podejmowali tematy egzystencjalne.
Twórczość Edvarda Muncha została wprowadzona do polskiego kręgu kulturowego za sprawą Stanisława Przybyszewskiego, wybitnego pisarza i teoretyka sztuki. Na początku XX wieku Przybyszewski sprowadził do Krakowa prace norweskiego artysty, co umożliwiło polskiej publiczności bezpośrednie zetknięcie się z jego nowatorskim spojrzeniem na sztukę. Fascynacja Munchem znalazła wyraz także w literaturze – w 1917 roku Przybyszewski napisał powieść Krzyk, która w sposób widoczny nawiązuje do słynnego obrazu. W utworze tym autor przełożył na język literatury emocje i symbolikę dzieła Muncha, zgłębiając uniwersalne tematy ludzkiej egzystencji, takie jak lęk, samotność i dramat istnienia. Dzięki działalności Przybyszewskiego zarówno malarstwo, jak i filozofia Muncha znalazły oddźwięk w polskiej kulturze, wpisując się w jej modernistyczny nurt.
Najbardziej znaną inspiracją obrazem, a zarazem poetycką interpretacją dzieła Muncha, jest piosenka Jacka Kaczmarskiego „Krzyk”. Piosenka powstała w 1981 roku, w okresie głębokich napięć społeczno-politycznych w Polsce, kiedy kraj zmagał się z realiami komunizmu, a ruch Solidarności budził nadzieję na zmiany.
Utwór Kaczmarskiego oddaje atmosferę rozdarcia, lęku i bezsilności, nawiązując do dramatycznej ekspresji obrazu Muncha. Kaczmarski, znany ze swojego talentu literackiego, w mistrzowski sposób przełożył emocje płynące z malarstwa na język poezji śpiewanej. Jego „Krzyk” jest zarówno uniwersalnym wołaniem o wolność i zrozumienie, jak i głosem jednostki zagubionej w świecie chaosu i opresji. Kaczmarski przeniósł scenę „Krzyku” do polskich realiów czasów komunistycznych. Główna bohaterka piosenki została przedstawiona jako kobieta, a sam krzyk artysta wyraził poprzez muzykę, powtarzające się frazy i mocne akcenty w formie wykrzyknień.
Ciekawostki związane z obrazem
- Wiele wersji dzieła
Edvard Munch stworzył kilka wersji „Krzyku”. Najbardziej znane są obrazy z 1893 i 1910 roku. Dzięki temu „Krzyk” stał się jednym z najbardziej reprodukowanych dzieł sztuki na świecie. - Inspiracja miejscem
Most, na którym znajduje się postać, to prawdopodobnie Ekeberg w Oslo. W tym miejscu Munch wielokrotnie spacerował, a widok fiordu i horyzontu wprowadzał go w kontemplacyjny nastrój. - Kradzieże obrazu
„Krzyk” był celem spektakularnej kradzieży. W 2004 roku jedna z wersji obrazu została skradziona z Muzeum Muncha w Oslo. Na szczęście odzyskano ją po niespełna trzech latach. - Cena i rekordy aukcyjne
W 2012 roku jedna z wersji „Krzyku” została sprzedana na aukcji za ponad 119 milionów dolarów, stając się jednym z najdrożej sprzedanych dzieł sztuki w historii. - Ikona popkultury
„Krzyk” przeniknął do współczesnej popkultury – jego wizerunek pojawia się w filmach, reklamach i memach, stając się uniwersalnym symbolem lęku i napięcia.
Edvard Munch – Nota biograficzna
Edvard Munch (1863–1944) był jednym z czołowych przedstawicieli ekspresjonizmu, którego twórczość wywarła trwały wpływ na sztukę nowoczesną. Urodzony w rodzinie lekarskiej w norweskim Løten, wcześnie doświadczył tragedii – śmierci matki i siostry, które zmarły na gruźlicę. Te doświadczenia ukształtowały jego wizję świata, przesyconą tematami śmierci, lęku i egzystencjalnego cierpienia.
Munch był artystą niespokojnym, pełnym wewnętrznych konfliktów. Jego dzieła często odzwierciedlają psychiczne zmagania, nierzadko powiązane z jego problemami zdrowotnymi i emocjonalnymi. W latach 90. XIX wieku intensywnie rozwijał swój styl, eksperymentując z symbolizmem i ekspresjonizmem. „Krzyk” stał się jego najbardziej rozpoznawalnym dziełem, ale także wizytówką jego podejścia do sztuki jako narzędzia eksploracji ludzkiego ducha.
Podsumowując należy podkreślić, że „Krzyk” Edvarda Muncha to dzieło, które wykracza poza granice czasu i miejsca, stając się ponadczasowym symbolem ludzkiego doświadczenia. Jego intensywność emocjonalna, złożoność symboliki i uniwersalność przesłania sprawiają, że pozostaje jednym z najważniejszych dzieł sztuki w historii.
Munch, czerpiąc ze swojego życia pełnego bólu i refleksji, stworzył obraz, który pozwala każdemu z nas spojrzeć w głąb własnych lęków i emocji. „Krzyk” przypomina o tym, że sztuka ma moc nie tylko opisywania świata, ale także wyrażania tego, co niewyrażalne.
Źródła:
https://pl.wikipedia.org/wiki/Edvard_Munch
https://www.livescience.com/scream-inscription-written-munch-himself.html
https://pl.wikipedia.org/wiki/Krzyk_(obraz)
https://no.wikipedia.org/wiki/Skrik
