R E K L A M A
„Słynny niebieski prochowiec” (oryg. „Famous Blue Raincoat”) to jedna z najbardziej znanych i wzruszających piosenek Leonarda Cohena, która łączy w sobie elementy poezji, narracji i refleksji nad ludzkimi emocjami oraz relacjami. Utwór ten, wydany na albumie „Songs of Love and Hate” w 1971 roku, jest przykładem epistolograficznego stylu Cohena, w którym narracja przyjmuje formę listu.
„To była piosenka, z której nigdy nie byłem zadowolony” – tak o niej powiedział w 1994 roku sam Leonard Cohen. Mimo tego była to bez wątpienia jedna z jego ulubionych piosenek, którą artysta śpiewał przez całą swoją karierę. Uwielbiają ją też fani talentu Cohena. W głosowaniu czytelników magazynu „Rolling Stone” piosenka ta znalazła się na trzecim miejscu listy 10 najlepszych utworów Leonarda Cohena.
Piosenka opowiada historię mężczyzny, który pisze list do swojego przyjaciela, ujawniając skomplikowane relacje między nimi a kobietą, która jest ich wspólnym obiektem miłości. Narrator miesza w sobie uczucia związane ze zdradą, miłością, żalem oraz nostalgią, co tworzy atmosferę emocjonalnego napięcia.”Słynny niebieski prochowiec” („Słynny niebieski płaszcz” w innym polskim tłumaczeniu) to być może najbardziej poruszająca piosenka Leonarda Cohena.
Piosenka przenosi nas w zawiłą relację pomiędzy kobietą, jej kochankiem oraz biseksualnym mężem, który jest nie tylko zdradzany przez żonę, ale sam pożąda kochanka swojej żony. Jak mówił jeden z największych znawców twórczości Leonarda Cohena w Polsce, tłumacz jego tekstów oraz wykonawca polskich wersji piosenek Cohena, Maciej Zembaty: „Słynny niebieski prochowiec nie jest pijacką piosenką o miłości kobiety i mężczyzny, ale dramatycznym zwierzeniem”.
„Trzeba umieć pogodzić się z faktem, że „Słynny niebieski prochowiec” nie jest pijacką piosenką o miłości kobiety i mężczyzny, ale dramatycznym zwierzeniem. Chodzi o biseksualny trójkąt. Ona, jej mąż i kochanek żony. Mąż nie nie jest jednak zwykłym rogaczem rodem z płaskich dowcipów. Jest zdradzany, ale pożąda kochanka wiarołomnej małżonki. Oto prawdziwa komplikacja godna wspaniałego wiersza. Ja też nie wiedziałem tego od razu, bo niestety jestem heteroseksualny aż do bólu. Dopiero długa rozmowa z Lennym pomogła mi zrozumieć.”
Maciej Zembaty, https://muzyka.dziennik.pl/artykuly/80608,maciej-zembaty-do-cohena-trzeba-dojrzec.html
Cohen posługuje się w „Słynnym niebieskim prochowcu” językiem bogatym w metafory i aluzje. Narracja jest introspektywna, a słuchacz staje się świadkiem osobistych zmagań bohatera. Użycie epistolograficznej formy sprawia, że utwór nabiera bardzo intymnego charakteru, co pozwala odbiorcy głębiej zaangażować się w opowiadaną historię.
Symbolika niebieskiego płaszcza
Niebieski prochowiec z piosenki Leonarda Cohena „Famous Blue Raincoat” jest symbolem wielowymiarowym i pełnym emocjonalnego ciężaru, który nadaje utworowi melancholijną i introspektywną atmosferę. Niebieski płaszcz jest tu zarówno symbolem namacalnym, jak i metaforycznym – może reprezentować straty, tajemnice, trudne emocje i minione czasy. To jednocześnie ślad po kimś, kto pozostawił niezatarte piętno na życiu bohatera. Jest też symbolem ochrony, czymś co chroni przed burzami i trudnościami napotykanymi na drodze życiowej. Cohen pozostawia jego interpretację otwartą, zachęcając słuchacza do własnych refleksji. Choć ta otwartość interpretacji nie była raczej celowym zabiegiem poety: – To była piosenka, z której nigdy nie byłem zadowolony, (…) nigdy nie czułem, że w tym przypadku naprawdę trafiłem w tekst. W głębi duszy zawsze czułem, że w tej piosence jest coś niejasnego – mówił Cohen w jednym z wywiadów.
Opis zniszczonego i zużytego płaszcza: „the last time I saw you, you looked so much older, your famous blue raincoat was torn at the shoulder” / „Gdy tu byłeś ostatnio, wyglądałeś jak starzec; Podniszczyłeś swój słynny niebieski prochowiec” / „Ostatnio czas mocno się z tobą rozprawił / Twój słynny niebieski płaszcz spruł się w rękawie” podkreśla przemijanie, ale także ślady, jakie życie pozostawia w duszy człowieka. Płaszcz staje się w tym kontekście symbolem przeszłości, którą bohater wciąż nosi w sercu i z którą – mimo upływu lat – wciąż się zmaga.
W narracji piosenki, płaszcz kojarzy się z osobą, która zdradziła, złamała lojalność w miłosnym trójkącie. Może to być wspomnienie kogoś bliskiego, z kim dzieliło się emocje, a jednocześnie element przypominający o bólu i zawiłości relacji. Jednocześnie niebieski prochowiec przywołuje aurę tajemniczości. Jest przedmiotem, który wiąże się z pewną konkretną postacią i wydarzeniami, ale jego znaczenie nie zostaje w pełni wyjaśnione. Może symbolizować ukryte uczucia, skrywane sekrety i niedopowiedzenia w relacjach międzyludzkich.
Warto też dodać, że nieprzypadkowy jest tu także niebieski kolor płaszcza, który kojarzy się z uczuciem smutku, kontemplacją, ale też transcendencją i duchowością. Niebieski kolor może podkreślać chłód emocjonalny lub głęboki żal, który podmiot liryczny nosi w sobie.
Treść utworu
Tekst piosenki napisany jest w formie listu, który podmiot liryczny napisał do swojego (byłego?) przyjaciela (And what can I tell you my brother, my killer / I cóż mam powiedzieć ci bracie oprawco / Cóż mam Ci powiedzieć, mój bracie, mój kacie). Tekst piosenki opowiada o trudnej, pełnej emocji relacji między nadawcą a adresatem listu. Jest to refleksyjny, melancholijny monolog, w którym narrator dzieli się swoimi myślami i wspomnieniami o dawnej znajomości. Wspomina mroźny Nowy Jork, nieco gorzkie wydarzenia z przeszłości, zdradę oraz skomplikowane i wieloznaczne uczucia i emocje związane z kobietą, która jest częścią ich wspólnej historii.
„Yes, and Jane came by with a lock of your hair / She said that you gave it to her / That night that you planned to go clear”
„A Jane do dziś kosmyk włosów ma Twych / Wiem, że gdy dawałeś go jej / Myślałeś o tym by zwiać”
„Jak wróciła Jane z puklem włosów twych i / Mówiła że dałeś go gdy / Myślałeś już jak odejść”
Jane jest ważną postacią w skomplikowanej relacji mężczyzn (dwójki przyjaciół, rywali, kochanków, a może wszystkich razem?). Była obiektem uczuć zarówno narratora, jak i adresata. Fakt wręczenia Jane kosmyka włosów, wskazuje na intymny gest, na coś bardzo osobistego i sentymentalnego. Kosmyk włosów to często symbol pamięci, trwałości, miłości lub nawet obietnicy.
Adresat listu-piosenki wręczył Jane pukiel włosów w chwili, gdy rozważał ucieczkę lub radykalną zmianę w swoim życiu. Może to oznaczać, że był to gest pożegnania, coś w rodzaju „pamiątki” dla Jane przed jego planowanym odejściem. Może też symbolizować potrzebę zamknięcia pewnego rozdziału lub nawet próbę uwolnienia się od przeszłości, być może przerwania trudnej relacji.
Podmiot liryczny wydaje się odnosić do wydarzeń z mieszanką żalu, tęsknoty i być może zazdrości. Wiedza o tym, że Jane nadal ma ten kosmyk włosów, może świadczyć o trwałości uczuć, jakie żywiła do adresata. Jak w wielu utworach Cohena, znaczenie zależy od osobistej perspektywy słuchacza, co czyni piosenkę uniwersalną i głęboko poruszającą.
Piosenka kończy się wybaczeniem i prośbą o wybaczenie, związanych z pogodzeniem się z przeszłością, choć wyraźnie czuć tu smutek, żal i rezygnację. „Słynny błękitny prochowiec” to utwór o stracie, odkupieniu i nad wyraz skomplikowanej więzi między ludźmi.
Alternatywne interpretacje utworu
W standardowej interpretacji piosenka opowiada o miłosnym trójkącie między narratorem, jego ukochaną Jane, a ich wspólnym przyjacielem noszącym słynny niebieski płaszcz. Istnieje interpretacja, w której to Cohen sam siebie uczynił bohaterem tej historii, wcielając się zarówno w narratora, jak i jego „przyjaciela”. W ten sposób powstał wewnętrzny dialog dwóch stron jego osobowości: „Cohena I” – wiernego i odpowiedzialnego, oraz „Cohena II” – romantycznego, lecz niestałego. A cały utwór ukazuje zmagania tych dwóch części duszy poety.
Końcowe wersy piosenki, w których narrator wyraża tęsknotę za swoim „bratem”, sugerują chęć pogodzenia się z nieuniknioną częścią siebie, jaką jest „Drugi Cohen”. Choć ta romantyczna, niestała strona zniszczyła część jego samego, podmiot liryczny przyjmuje ją z rezygnacją, widząc w niej nieodłączny element swojej osobowości.
Famous Blue Raincoat w tej interpretacji to nie tyle utwór o miłości i zdradzie, lecz intymny autoportret artysty, który odsłania swoje najgłębsze zmagania z różnymi częściami swojej osobowości.
Słynne wykonania
„Słynny niebieski prochowiec” doczekał się wielu znakomitych wykonań i interpretacji. Wielu krytyków i fanów talentu Cohena za najlepsze wykonanie piosenki uważa intymną interpretację, podkreślającą melancholię tekstu, autorstwa Tori Amos, amerykańskiej piosenkarki, autorki tekstów, pianistki i kompozytorki, która wykonywała utwór na swoich koncertach.
Wersję Famous Blue Raincoat w wykonaniu Tori Amos znajdziesz tutaj.
Jennifer Warnes była bliską współpracowniczką Cohena, a jej wersja tej piosenki, wydana na albumie Famous Blue Raincoat (1987), jest jednym z najbardziej znanych coverów. Warnes nadała piosence własny emocjonalny charakter, pozostając przy tym wierna oryginalnemu klimatowi.
Piosenkę w wykonaniu Jennifer Warnes znajdziesz tutaj
Polskie tłumaczenia i wykonania „Famous Blue Raincoat”
Najbardziej znanymi przekładami piosenki na język polski są tłumaczenia Macieja Zembatego („Słynny niebieski prochowiec”) oraz Michała Kuźmińskiego („Słynny niebieski płaszcz”).
Najbardziej znanymi polskimi wersjami piosenki są wykonania Macieja Zembatego (z jego autorskim przekładem, album 35 x Leonard Cohen. Śpiewa Zembaty) oraz Michała Łanuszki (z tłumaczeniem Kuźmińskiego, płyta Łanuszka / Cohen).
Maciej Zembaty, Słynny niebieski prochowiec – słuchaj na Spotify
Michał Łanuszka, Słynny niebieski płaszcz – słuchaj na Spotify
Osobiście za najlepsze polskie wykonanie piosenki uważam cover w wykonaniu Magdy Umer. Piosenkarka w sposób wybitny wydobyła z piosenki głębię tekstu (w tłumaczeniu Zembatego), nadając wykonaniu niezwykłej emocjonalności i uczuciowości.
Piosenka w wykonaniu Magdy Umer – słuchaj na Spotify
Inne, warte poznania, wykonania piosenki po polsku:
Michał Łanuszka – live – https://www.youtube.com/watch?v=XOH56jpOL9g
Przemysław Gintrowski – https://www.youtube.com/watch?v=XRqxIKKBhts
Anita Lipnicka – https://www.youtube.com/watch?v=pd3pSfnKaCg
Szymon Podwin – https://www.youtube.com/watch?v=s1AbWoei5kQ
Robert Kasprzycki – https://www.youtube.com/watch?v=Vno0Rnie6k0
Jacek Kleyff – https://youtu.be/7Kz8Tzj95eQ?si=bLmn14O-GMzAj1md
www.rollingstone.com/music/music-lists/readers-poll-the-10-best-leonard-cohen-songs-143602/im-your-man-3-224066/
https://en.wikipedia.org/wiki/Famous_Blue_Raincoat
https://blog.bestamericanpoetry.com/the_best_american_poetry/2012/05/famous-blue-raincoat-by-lawrence-j-epstein.html
Ilustracja do tekstu: AI Art
W utworze wykorzystane są fragmenty tekstu Leonarda Cohena oraz przekładów Macieja Zembatego i Michała Kuźmińskiego
