„Astrolog” Jacka Kaczmarskiego – analiza i interpretacja utworu w kontekście inspiracji grafiką Rembrandta „Faust”

„Astrolog” Jacka Kaczmarskiego to piosenka o głębokim wymiarze filozoficznym, opowiadająca o człowieku poszukującym sensu w chaosie wszechświata i ludzkiej egzystencji.

Piosenka „Astrolog” Jacka Kaczmarskiego to utwór o głębokim znaczeniu filozoficznym i symbolicznym, poruszający kwestie porządku kosmicznego, chaosu, przeznaczenia oraz roli mądrości i wiedzy w obliczu ludzkiej egzystencji. Utwór jest luźnym nawiązaniem do akwaforty Rembrandta „Faust”, która przedstawia uczonego w akcie refleksji i odkrywania tajemnic wszechświata. Obie prace łączy motyw człowieka w konflikcie z siłami większymi od niego oraz jego dążenie do zrozumienia i przekraczania ograniczeń. Utwór Kaczmarskiego porusza tematy przeznaczenia, wiedzy, mądrości oraz konfliktu między jednostką a tłumem. Tekst stanowi refleksję nad tragiczną rolą tych, którzy próbują przekraczać granice poznania, często płacąc za to najwyższą cenę.

„Astrolog” – połączenie literackiego geniuszu Kaczmarskiego i muzyki Gintrowskiego

Utwór Astrolog wyróżnia się jako jeden z najbardziej wymagających formalnie wierszy w twórczości Kaczmarskiego. Poetycka konstrukcja utworu jest niezwykle kunsztowna – mamy tu strofy składające się z rozbudowanych, złożonych zdań, w których rymy i rytmika tworzą zawiłą, ale fascynującą strukturę. Taka forma wymaga od twórcy ogromnej precyzji, a jednocześnie nadaje tekstowi wyjątkowy charakter.

Również warstwa muzyczna zasługuje na szczególne uznanie. Przemysław Gintrowski swoją kompozycją znakomicie podkreślił duchowy, tajemniczy nastrój wiersza, który wprowadza słuchacza w świat pełen napięcia i symboliki. Jego interpretacja muzyczna, a zwłaszcza specyficzny tembr głosu, nie tylko harmonizuje z tekstem, ale wręcz uwypukla jego najważniejsze elementy, takie jak dramatyczne zwroty czy sugestywne dialogi, które pojawiają się w utworze.

Astrolog to przykład niezwykłego połączenia literackiego geniuszu Kaczmarskiego z wyczuciem artystycznym Gintrowskiego. W efekcie powstała piosenka, która nie tylko zachwyca warstwą tekstową i muzyczną, ale też zmusza słuchacza do refleksji nad głębszymi znaczeniami. W moim odczuciu jest to jedna z najdoskonalszych kompozycji legendarnego tria Kaczmarski – Gintrowski – Łapiński – zarówno pod względem artystycznym, jak i emocjonalnym.

Piosenka po raz pierwszy pojawiła się na albumie Wojna postu z karnawałem tria Jacek Kaczmarski, Przemysław Gintrowski, Zbigniew Łapiński wydanym w 1993 roku przez Pomaton EMI.

Motywy kosmiczne i chaos w „Astrologu” Kaczmarskiego

Pierwsze wersy piosenki malują obraz wszechświata pełnego ruchu i energii:

„Sowie źrenice, jak czarne księżyce / W ognistych pierścieniach wysyłam w mgławice”.

Podmiot liryczny – tytułowy astrolog – jest obserwatorem kosmosu, który w jego oczach symbolizuje zarówno chaos, jak i ukryty porządek. Astrolog odczytuje wszechświat jako metaforę ludzkiego życia, gdzie każda istota podąża swoim z góry ustalonym torem:

„W spazmach i splotach najlichsza istota / Wypełnia swój los parabolą żywota”.

Ten opis koresponduje z „Faustem” Rembrandta, w którym uczony, otoczony księgami i symbolami, symbolizuje próbę zgłębiania tajemnicy istnienia, lecz napotyka ograniczenia ludzkiego rozumu.

Rozważania o chaosie i roli mądrości

Centralnym tematem piosenki Kaczmarskiego jest chaos:

„Chaos nade mną i chaos pode mną / Dla wszystkich prócz mnie jest mozaiką tajemną”.

Astrolog w swojej roli przypomina Fausta – jest jednostką poszukującą sensu w chaosie, który dla większości pozostaje niezrozumiały. Dystansuje się od ludzi, którzy albo boją się zbliżyć do prawdy („nam mądrym się trzymać z daleka”), albo naiwnie wierzą w możliwość zmiany losu („iskra mądrości odmieni być może bieg losu”). Ten konflikt wpisuje się w klasyczny motyw walki jednostki z tłumem, gdzie mądrość bywa zarówno błogosławieństwem, jak i przekleństwem.

Motyw ofiary i tragizmu jednostki

W zakończeniu utworu astrolog staje się ofiarą swoich poglądów i poszukiwań:

„Idę więc do nich i mówię, że czas / Jest zawsze przejściowy, a chaos jest w was! / I za to sądzili – i za to spalili”.

Motyw spalenia na stosie podkreśla tragizm osoby dążącej do prawdy w świecie, który jej nie rozumie. Podobnie Faust Rembrandta, choć nie dosłownie przedstawiony jako ofiara, jest ukazany w momencie introspekcji, która nieuchronnie prowadzi do starcia z granicami ludzkich możliwości.

Interpretacja nawiązująca do spraw polskich

Jak przy wielu innych piosenkach Kaczmarskiego także tutaj interpretatorzy doszukują się nawiązań poety do spraw polskich. Utwór powstał w 1991 roku (tekst datowany na 4.12.1991), w trakcie przemian społeczno-politycznych po upadku komunizmu w Polsce i Europie. To burzliwy czas dla Polski. Jest to chociażby czas powstawania pierwszych w wolnej Polsce zwalczających się obozów politycznych i trwającej po dziś dzień wojny polsko-polskiej, w której zacietrzewienie walczących jest tak silne, że nie przyjmują żadnych racjonalnych argumentów.

Na program „Wojna postu z karnawałem” składają się piosenki, w których próbujemy przypatrzyć się, co robią ludzie, jak się zachowują, jak się mogą zachowywać, a jak się zachowują w sytuacjach przejściowych, w dniach pokryzysowych, czy w dniach kryzysowych, co robią z wolnością, jakie podejmują wybory, kiedy mają tych wyborów bardzo dużo a wydaje im się, że nie mają żadnego.

Jacek Kaczmarski, zapowiedź koncertowa, cyt. za: https://pl.wikipedia.org/wiki/Wojna_postu_z_karnawa%C5%82em

Interpretując utwór w ten sposób należy podkreślić to, w jak niezwykle celnie Kaczmarski ujął (ponadczasową?) prawdę o Polakach. Dziś w Polsce, chyba jeszcze w większym stopniu niż 30 lat temu, mądrość jest przekleństwem.

Inspiracje i uniwersalność

„Astrolog” czerpie z atmosfery i symboliki „Fausta” Rembrandta, rozwijając ją w bardziej egzystencjalnym kierunku. Obie prace podejmują uniwersalne pytania: czy człowiek ma moc zrozumienia wszechświata, czy chaos i przeznaczenie są nierozerwalnie wpisane w jego życie?

Kaczmarski, w duchu grafiki Rembrandta, nie daje jednoznacznych odpowiedzi, ale ukazuje tragizm i heroizm ludzkiego dążenia do wiedzy, mimo jej potencjalnych konsekwencji. Podobnie jak Faust, astrolog staje się symbolem człowieka, który nie boi się spojrzeć w ciemność – nawet za cenę własnego życia.

Piosenki możecie wysłuchać np. na spotify: https://open.spotify.com/track/4czOkBg4kHRZ0Hwya5BZDv?si=62aecd4aadbc48ea

Ilustracja do artykułu – wygenerowana przez AI DALL-E