Leonard Cohen „Hallelujah” – analiza i interpretacja kultowej piosenki Cohena

^{R E K L A M A}

Piosenka „Hallelujah” autorstwa Leonarda Cohena jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych utworów w historii muzyki. To utwór mający wiele interpretacji, które czynią go jednym z najbardziej niejednoznacznych utworów muzycznych.

Leonard Cohen, kanadyjski poeta, powieściopisarz i muzyk, napisał „Hallelujah” w połowie lat 80-tych XX wieku. Sam proces tworzenia tekstu trwał lata – Cohen miał napisać około 80 zwrotek utworu, zanim ostatecznie zdecydował się na finalną kompozycję. W wywiadach opowiadał, jak godzinami siedział na podłodze w hotelu, szukając odpowiednich wersów. Utwór porusza temat trudnych relacji między mężczyzną i kobietą, duchowości, miłości, a jego tekst pozostawia przestrzeń na różnorodne interpretacje.

Pierwsza wersja piosenki ukazała się na albumie Various Positions (1984). Mimo, że piosenka dziś jest uznawana za arcydzieło, początkowo nie zyskała dużego uznania. Piosenka dopiero z czasem stała się jednym z najbardziej znanych utworów Cohena, głównie dzięki interpretacjom innych artystów. Najsłynniejsze interpretacje to wykonania Jeffa Buckleya, Bon Jovi, Rufusa Wainwrighta i Johna Cale’a, dzięki którym piosenka zyskała niemal kultowy status. Warto tu dodać, że jednym z pierwszych coverów piosenki było polskie wykonanie Macieja Zembatego z 1985 roku, który stworzył też jeden z pierwszych przekładów „Hallelujah” na obce języki.

Wersja Cohena z 1984 roku: https://open.spotify.com/track/7yzbimr8WVyAtBX3Eg6UL9?si=f3ee1953711a4b78

O czym jest tekst piosenki „Hallelujah” – analiza tekstu i wielowarstwowe znaczenia

Tekst „Hallelujah” łączy tematy religijne z doświadczeniami miłości i bólu. Słowo „hallelujah”, czyli hebrajskie „chwalmy Pana”, jest powtarzane w różnych kontekstach, co nadaje mu zarówno sakralnego, jak i świeckiego, a nawet bluźnierczego charakteru. Piosenka eksploruje paradoksy życia – świętość i profanum, wierność i zdradę, ekstazę i cierpienie.

1. Warstwa biblijna

Pierwszą rzeczą na jaką zwracamy uwagę słuchając „Hallelujah” są odniesienia do historii biblijnych:

• Król Dawid: Początek utworu odnosi się do postaci króla Dawida, który, pomimo bycia grzesznikiem, poprzez muzykę stara się nawiązać więź z Bogiem. Wielokrotne powtarzanie słowo „hallelujah” symbolizuje próbę odnowienia tego duchowego połączenia. Słowa „Akordy tajne Dawid znał, pan wejrzał nań, gdy raz je grał” wskazują na harmonię, która mogła mieć niemal boski wymiar. Nie chodzi tu jednak o duchową łączność z bogiem, a raczej o boskie połączenie, zjednoczenie pomiędzy mężczyzną i kobietą.
• Samson i Dalila: Wersy „Do krzesła przywiązuje cię / pozbawia tronu, włosy tnie” to wyraźne nawiązanie do Samsona, którego siła została odebrana przez Dalilę w rezultacie obcięcia mu włosów.
• Relacja z Bogiem: Linia między sacrum a profanum jest płynna. Tekst odnosi się co prawda do duchowego oddania, ale także do jego złożoności i upadków, ale można odnieść wrażenie, że relacja człowiek – bóg jest tu tylko metaforą zupełnie innego, ludzkiego oddania i zrozumienia.

2. Miłość i seksualność

Drugą warstwą piosenki jest miłość i cielesność, często przedstawiana w napięciu między ekstazą a cierpieniem. Cohen sugeruje, że miłość, podobnie jak religijne oddanie, jest pełna sprzeczności – może być piękna, ale także destrukcyjna. Wersy „Był czas, że starczał jeden gest / Bym wiedział dobrze, co ci jest / Od dawna nic już tego nie zwiastuje” podkreśla, że relacja miłosna ma różne odcienie i emocje, które mieszają się i przemijają.

3. Egzystencjalizm i duchowe poszukiwania

W Hallelujah odbija się filozofia samego Cohena, który zawsze balansował między wiarą a zwątpieniem. Wersy „A gdy nadejdzie kres mych dni / przed Panem Pieśni stanę i / w oblicze mu wykrzyczę Alleluja!” mogą wyrażać pokorę wobec wyższej siły (w żadnym razie nie utożsamianej z bogiem znanym z religii żydowskiej czy chrześcijańskiej), mimo świadomości własnych błędów i ograniczeń.

4. Uniwersalizm słowa „hallelujah”

Ważnym elementem utworu jest uniwersalizm wyrazu hallelujah. W różnych kontekstach – biblijnym, świeckim, miłosnym – słowo to jest symbolem zarówno radości, jak i rezygnacji, pogodzenia się niedoskonałością życia i miłości. Cohen sam mówił, że chciał, by piosenka była „hymnem na każdą okazję”, otwartym na interpretacje. I to mu się niewątpliwie udało.

Interpretacje piosenki Hallelujah

Interpretacje „Hallelujah” są różnorodne, a wśród najważniejszych można wyróżnić następujące:

1. Interpretacja religijna – „Hallelujah” można odczytać jako modlitwę człowieka, który zmaga się ze swoją wiarą. Cohen ilustruje tu paradoks wiary: Boga można czcić zarówno w chwilach szczęścia, jak i rozpaczy. Odniesienia do Dawida i Samsona nadają utworowi biblijny kontekst, pokazując, że nawet święci i wybrani przez Boga mogą doświadczać wątpliwości i upadków.
2. Interpretacja miłosna – „Hallelujah” można też odczytać jako piosenkę o trudnej, pełnej wzlotów i upadków relacji pomiędzy mężczyzną i kobietą. Ta interpretacja wskazuje na to, że miłość nie zawsze przynosi ukojenie – czasem prowadzi do rozczarowania i cierpienia. Cohen traktuje miłość jako coś niepełnego i niełatwego, co jest bliskie zarówno boskiemu uniesieniu, jak i ziemskim udrękom. Taka miłość jest jednak, mimo bólu, godna wyśpiewania „hallelujah”.
3. Interpretacja egzystencjalna – Utwór można odczytać jako refleksję nad kondycją ludzką, która pełna jest sprzeczności. Człowiek żyje pomiędzy sacrum i profanum, a świętość i grzeszność mogą współistnieć w jednym życiu. Cohen używa słowa „hallelujah” w różnych kontekstach, aby pokazać, że zarówno w cierpieniu, jak i w ekstazie można odnaleźć piękno i coś świętego. Słowa piosenki sugerują, że życie to wielka niewiadoma, a człowiek nie zawsze potrafi zrozumieć swoją rolę w świecie.
4. Interpretacja osobista – Wielu fanów i krytyków postrzega „Hallelujah” jako wyznanie samego Cohena, jego osobistego podejścia do życia, miłości i duchowości. Utwór może być autobiograficzną opowieścią o jego duchowych zmaganiach, o miłościach i rozczarowaniach, które przeżył. Cohen przez całe życie balansował między duchowością a fascynacją cielesnością i przyziemnymi przyjemnościami. Dlatego piosenka jest tak pełna sprzeczności i refleksji, które nie dają się jednoznacznie rozstrzygnąć.
5. Interpretacja erotyczna – Interpretacja „Hallelujah” jako opowieści o fizycznym akcie miłosnym to spojrzenie, które podkreśla zmysłowość i erotyczne napięcie obecne w tekście, przefiltrowane przez symbolikę duchową i biblijną. Leonard Cohen w swoich utworach łączył erotykę z sacrum, wykorzystując język religijny do opisania intensywnych, cielesnych przeżyć. „Hallelujah” jest jednym z takich przykładów, gdzie granica między miłością fizyczną a duchową zostaje rozmyta, a oba te wymiary nakładają się na siebie, tworząc spójny, ale i pełen sprzeczności obraz. Refrenowe „Hallelujah” to okrzyk, który w kontekście fizycznym można odczytać jako wyraz zachwytu i uniesienia towarzyszącego zbliżeniu dwojga ludzi (orgazmu). Użycie tego słowa w chwilach erotycznych stanowi nie tylko grę z symboliką religijną, ale również podkreśla, że doznania cielesne mogą być formą połączenia ze sferą świętości. Cohen wydaje się sugerować, że w miłości fizycznej można odnaleźć coś boskiego – chwilę jedności, transcendencji, która wykracza poza codzienność.

Słynne wykonania muzyczne i kulturowe „Hallelujah”

1. John Cale (1991)

W wersji Johna Cale’a (z albumu I’m Your Fan, 1991) artysta skoncentrował się bardziej na aspekcie miłości i intymności, co nadało utworowi osobisty wymiar. Wykonanie piosenki w wykonaniu Cale’a znalazło się w słynnej scenie w filmie „Shrek”, a włączenie tego utworu do ścieżki dźwiękowej kultowego filmu przyczyniło się do popularyzacji piosenki wśród kolejnych pokoleń słuchaczy.

Posłuchaj: https://open.spotify.com/track/56GBItqD18Be9iN7zGqMX5?si=0cb0dfebb59a4de5

2. Jeff Buckley (1994)

Jeff Buckley po swojemu zinterpretował wersję Cale’a, tworząc jedno z najbardziej popularnych wykonań piosenki. Jego eteryczny głos i minimalistyczne aranżacje nadały utworowi emocjonalnej głębi. Buckley opisał Hallelujah jako hymn do życia i miłości we wszystkich jej przejawach, a wręcz jako psalm do orgazmu (hallelujah of the orgasm).

Posłuchaj: https://open.spotify.com/track/3pRaLNL3b8x5uBOcsgvdqM?si=e06f48def7c34a5e

3. Jon Bon Jovi (2007)

„Hallelujah” można było często usłyszeć na koncertach Bon Jovi, a piosenka znalazła się na albumie zespołu „Live at Madison Square Garden”. Sam  Cohen podobno wersję Bon Jovi’ego uważał za swoją ulubioną.

Posłuchaj: https://open.spotify.com/track/2vTPnVToPdKP4W1irOlhz5?si=d0f7e381eab14db7

4. Rufus Wainwright (2007)

Wainwright w swojej interpretacji podkreślił liryzm utworu. Jego wersja znalazła się na płycie ze ścieżką dźwiękową do filmu Shrek (2001), choć w samym filmie słyszymy wykonanie Johna Cale’a. Wykonanie Wainwrighta jest bardzo podobne do interpretacji jaką zaproponował Cale.

Posłuchaj: https://open.spotify.com/track/2u6fRGcaBhpI4uNBHpGv0b?si=26e40149064a4360

5. Wersje gospel i pop

Piosenka była również wykonywana przez artystów gospel oraz w aranżacjach popowych. Jej uniwersalny przekaz sprawił, że jest wykonywana na różnych wydarzeniach, a także używana podczas ceremonii religijnych. Hallelujah to najczęściej śpiewana przez innych artystów piosenka Cohena.

Polskie tłumaczenia i interpretacje piosenki „Hallelujah”

Polskie wykonania i przekłady piosenki „Alleluja” też różnią się od siebie, zarówno aranżacją, interpretacją jak i przekładami tekstu. Dwa najbardziej znane polskie wykonania to wykonania Macieja Zembatego z połowy lat 80-tych XX wieku oraz Michała Łanuszki z 2014 roku.

1. Maciej Zembaty (1985)

Tłumaczenie i wykonanie Macieja Zembatego było jednym z pierwszych na świecie coverów piosenki „Alleluja”.  Zarówno przekład, który wydaje się bardzo wierny oryginałowi, jak aranżacja i sposób śpiewania przez Zembatego tworzą przejmującą, gorzką balladę o trudnej relacji damsko-męskiej, skupiającą się w głównej mierze na emocjach i uczuciach.

Posłuchaj: https://open.spotify.com/track/1v6fhWYoiXlD8R6NK1w6rf?si=0e4e4cba59624de3

2. Michał Łanuszka (2014)

Na płycie Łanuszka / Cohen możemy usłyszeć Halleluja w tłumaczeniu Michała Kuźmińskiego. To zdecydowanie dużo bardziej liryczne wykonanie niż piosenka Zembatego, a w warstwie tekstowej z bezpośrednim odniesieniem do intymnej, erotycznej relacji pomiędzy kochankami:

Był czas, że starczał jeden gest
bym wiedział dobrze, co ci jest
od dawna nic już tego
nie zwiastuje

Lecz gdy wstąpiłem w łono twe
sam święty duch poruszył się
z oddechów dwóch zjednanym
„Alleluja”

Posłuchaj: https://open.spotify.com/track/5HS7oRhx0ics7hwmxDhx6W?si=92544fadbfdc4d35

Piosenka Łanuszki z przekładem Kuźmińskiego jest, w mojej opinii, bliższa słynnej interpretacji Buckleya, natomiast Zembaty był bliżej oryginałowi Cohena. Obie wspomniane polskie wersje są bez wątpienia utworami bardzo dobrymi.

Dlaczego „Hallelujah” nie można wykonywać na ślubie kościelnym

Piosenka „Hallelujah”, choć piękna i popularna, nie jest wykonywana podczas ślubów kościelnych z uwagi na brak sakralnego charakteru utworu. Jej tekst, pełen metaforycznych odniesień do ludzkich relacji, emocji i słabości, nie jest modlitwą ani pieśnią uwielbienia, a biblijne motywy pojawiają się w kontekście świeckim, niezgodnym z liturgią.

Kościół katolicki wymaga, by muzyka wykonywana podczas ceremonii sakramentalnych miała charakter sakralny, wspierała duchowy wymiar wydarzenia i odzwierciedlała świętość aktu małżeństwa. „Hallelujah” nie spełnia tych wymogów, a jej świecka geneza i różnorodne interpretacje dodatkowo podkreślają nieodpowiedniość utworu w przestrzeni sakralnej.

Więcej na ten temat: tutaj

Kilka zdań podsumowania

Piosenka „Hallelujah” Leonarda Cohena stała się czymś więcej niż tylko utworem muzycznym – to uniwersalny hymn o ludzkich doświadczeniach. Wiele osób odnajduje w niej pocieszenie, inspirację lub katharsis. Cohen zdołał połączyć w niej sacrum i profanum, i uczynił ją jednym z najbardziej poruszających utworów XX wieku.  „Hallelujah” to dzieło pełne kontrastów – głęboko duchowe, a jednocześnie ludzkie. Tekst utworu, inspirowany Biblią, osobistymi doświadczeniami i filozoficznymi refleksjami, pozostawia przestrzeń na różne interpretacje. Niezliczone wykonania nadają piosence różnych barw, co powoduje jeszcze większą popularność „Hallelujah” i dzięki czemu piosenka jest uznawana za jeden z najważniejszych utworów XX wieku.

„Hallelujah” Cohena to nie tylko piosenka o miłości czy wierze, to głęboka refleksja nad ludzkim doświadczeniem, która zachęca słuchaczy do poszukiwania sensu w obliczu trudności.

*Cytaty w języku polskim pochodzą z przekładów tekstu piosenki stworzonych przez Macieja Zembatego oraz Michała Kuźmińskiego.

Źródła:

https://www.cgm.pl/felietony/hallelujah-10-odslonach/

https://www.strefapiosenki.pl/plyty/item/1091-lanuszka-cohen-michal-lanuszka

www.americansongwriter.com/behind-the-meaning-of-hallelujah-by-leonard-cohen/

www.ask.com/culture/story-of-hallelujah-by-leonard-cohen

https://www.stayfreeradioip.com/post/leonard-cohen-hallelujah-meaning

https://www.rollingstone.com/feature/how-leonard-cohens-hallelujah-brilliantly-mingled-sex-religion-194516/

https://pl.wikipedia.org/wiki/Hallelujah_(piosenka_Leonarda_Cohena)

www.muzeumjazzu.pl/26624-2/