R E K L A M A
Olga Boznańska, jedna z najwybitniejszych polskich malarek, uznanie zdobyła na międzynarodowej scenie sztuki przełomu XIX i XX wieku. Jej charakterystyczne portrety, pełne emocji i wyjątkowego światłocienia, do dziś zachwycają koneserów sztuki. Boznańska, silnie związana z Krakowem i Paryżem, stworzyła ponadczasowe dzieła, które odzwierciedlają jej wrażliwość i głębokie zrozumienie ludzkiej natury. Jej twórczość, inspirowana impresjonizmem, a zarazem unikalna w swoim wyrazie, stała się symbolem nowoczesności i odwagi artystycznej.
Olga Boznańska (Olga Helena Karolina Boznańska) urodziła się 15 kwietnia 1865 w Krakowie, a zmarła 26 października 1940 w Paryżu. To jedna z najbardziej utalentowanych polskich malarek, wybitna portrecistka, przedstawicielka epoki modernizmu.
W 2025 roku obchodzona jest rocznica 160 urodzin Olgi Boznańskiej. Z tej okazji Sejm RP ogłosił rok 2025 rokiem Olgi Boznańskiej. W ramach obchodów Roku Olgi Boznańskiej odbędzie się szereg wydarzeń związanych z życiem i twórczością wybitnej artystki.
Życiorys Olgi Boznańskiej
Olga Boznańska przyszła na świat jako córka Adama Nowiny Boznańskiego, inżyniera wykształconego na wiedeńskiej politechnice, oraz Eugenii de Mondain, pochodzącej z Francji miłośniczki sztuki, która sama pasjonowała się rysunkiem. Artystka miała młodszą siostrę Izabellę Antoninę Ewelinę.
Już w wieku sześciu lat Olga rozpoczęła naukę rysunku, którą początkowo prowadziła jej matka. Kolejne kroki artystyczne stawiała pod okiem Antoniego Adama Piotrowskiego i Kazimierza Pochwalskiego, a także na Kursach Malarskich im. Adriana Baranieckiego. W 1886 roku wyjechała do Monachium, gdzie kształciła się w prywatnych szkołach Karla Kricheldorfa i Wilhelma Dürra, ponieważ jako kobieta nie mogła uczęszczać do Akademii Sztuk Pięknych. W 1892 roku zmarła jej matka, co było dla młodej malarki dużym ciosem.
Boznańska nie maluje oczu, tylko spojrzenie, nie maluje ust, ale uśmiech lub łkanie, jakie je wykrzywia, skurcz okrucieństwa lub wyraz twarzy naiwnej i szczerej. (…) Malarka posiada cudowny dar wydobywania duchowości (…), wszędzie potrafi wytropić pełną niepokoju duszę, która się ukrywa, czując, że jest obserwowana. Panna de Boznańska jest sędzią śledczym nadzwyczaj przenikliwym.
Max Goth, z recenzji z 1913 w magazynie „Art et les Artistes”
W 1896 roku Boznańska wynajęła własną pracownię i zaczęła wystawiać swoje prace na międzynarodowych ekspozycjach w Paryżu, Monachium, Warszawie, Berlinie czy Wiedniu. Jej talent szybko zdobył uznanie – za „Portret malarza Pawła Nauena” otrzymała złoty medal w Wiedniu, a w Londynie została wyróżniona za „Portret miss Mary Breme”. W tym samym roku paryskie Société des Beaux-Arts przyjęło jej obraz na swoją wystawę. Choć zaproponowano jej katedrę malarstwa w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych, odrzuciła tę ofertę i w 1898 roku przeprowadziła się do Paryża, gdzie rozwinęła swoją międzynarodową karierę.
W kolejnych latach zdobyła wiele nagród i wyróżnień, m.in. złoty medal na Wystawie Światowej w Paryżu w 1900 roku czy srebrny medal na międzynarodowej wystawie w Amsterdamie w 1912 roku. Jej prace, takie jak „Bretonka” czy „Portret panny Dygat”, trafiły do francuskich zbiorów państwowych. Była członkiem Société Nationale des Beaux Arts i prowadziła zajęcia w Académie de la Grande Chaumière.
Mimo licznych sukcesów, z czasem zainteresowanie jej twórczością zaczęło słabnąć. Malarka coraz rzadziej otrzymywała zamówienia, a jej głównym źródłem utrzymania stał się dochód z kamienicy w Krakowie. W ostatnich latach życia zdobyła jeszcze Grand Prix na Wystawie Światowej w Paryżu w 1937 roku i sprzedała kilka obrazów na Biennale w Wenecji. Olga Boznańska zmarła w 1940 roku i została pochowana na cmentarzu Les Champeaux w Montmorency pod Paryżem.
Twórczość Olgi Boznańskiej
Technika malarska
Olga Boznańska była znana przede wszystkim jako portrecistka, bo to właśnie portrety przyniosły jej największe uznanie. Malowała, nakładając farbę drobnymi pociągnięciami pędzla i czekając, aż warstwy wyschną, co pozwalało jej zachować czystość palety, mimo stosowania szarości i ciemnych brązów. Już podczas pobytu w Monachium zrezygnowała z pokrywania obrazów werniksem. Z czasem coraz częściej używała lekko zagruntowanej tektury zamiast płótna, co dawało jej możliwość uzyskiwania matowego efektu i bardziej subtelnych kontrastów kolorystycznych.
Boznańska a impresjonizm
Nie należy wiązać Boznańskiej z impresjonizmem. W swoich pracach chętnie wykorzystywała barwy lokalne i czerń, które były odrzucane przez impresjonistów. Jej podejście do natury również było odmienne – zamiast skupiać się na ulotnych wrażeniach i grze światła, analizowała psychikę portretowanych osób, dążąc do wyrazistej ekspresji.
Jej paleta, utrzymana w tonacjach przypominających mgłę, różniła się od intensywnych i świetlistych barw charakterystycznych dla Moneta, van Gogha czy Renoira. Impresjoniści chętnie wychodzili z pracowni, by badać wpływ światła słonecznego na kolory – Boznańska tego nie robiła, pozostając wierna pracy w zamkniętym pomieszczeniu. W przeciwieństwie do impresjonistów, nie traktowała ludzkiej postaci jako elementu krajobrazu, lecz skupiała się na portretach, oddając w nich wewnętrzną prawdę, a nie chwilowy efekt wizualny. W jej obrazach światło miało własną, autonomiczną rolę, niezależną od warunków atmosferycznych czy pory dnia.
Około 1900 roku wypracowała swój charakterystyczny styl, oparty na subtelnych tonach i półtonach, które nadawały jej pracom tajemniczości i specyficznej mglistości. Ówcześni krytycy w Paryżu słusznie nie dostrzegali w jej twórczości bezpośrednich związków z impresjonizmem. Sama artystka uznawała pytania o swoje powiązania z tym nurtem za nieuzasadnione, odpowiadając z ironią: „Ja i impresjonizm?”.
Jej dzieła zalicza się do nurtu postimpresjonizmu.
Najbardziej znane obrazy Olgi Boznańskiej
Dziewczynka z chryzantemami, 1894, olej na tekturze, 88,5 × 69 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
„Dziewczynka z chryzantemami” to jeden z najbardziej rozpoznawalnych obrazów Olgi Boznańskiej. Dzieło powstało w 1894 roku i przedstawia młodą dziewczynkę trzymającą bukiet białych chryzantem. „Jest to dziecko enigmatyczne, które doprowadza do szaleństwa tych, co mu się zanadto przypatrują” – napisał o tym dziele William Ritter, słynny onegdaj szwajcarski pisarz, malarz i krytyk. Uwagę przykuwają duże, lekko błyszczące czarne oczy, rozpuszczone, złocisto-rudawe włosy i drobne, czerwone usta. Surowa kolorystyka obrazu, zdominowana przez stonowane odcienie szarości, bieli i brązu, które nadają scenie melancholijny nastrój. Dziewczynka, ubrana w prostą sukienkę, wydaje się zamyślona i wyobcowana, co w połączeniu z miękkimi, delikatnymi pociągnięciami pędzla tworzy intymny, niemal nostalgiczny klimat. Obraz ten odzwierciedla subtelność stylu Boznańskiej oraz jej zdolność uchwycenia psychologicznej głębi portretowanych postaci. „Dziewczynka z chryzantemami” uznawana jest za ikonę polskiego malarstwa i doskonały przykład wrażliwości artystycznej malarki.
Kwiaciarki, 1889, olej na płótnie, 65 × 85 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
Boznańska większość pejzaży artystka malowała, obserwując je przez okno. Na tym obrazie widać też fascynację artystki sztuką Japonii. Kompozycja dzieła, wzorowana na japońskich drzeworytach, jest harmonijna i podzielona na trzy plany: zabudowania w tle, okno oraz trzy kwiaciarki siedzące przed nim. Dodatkowy podział wprowadza kolorystyka – ograniczona i stonowana na obrzeżach, ożywiona natomiast w centrum kompozycji dzięki jasnym, barwnym akcentom. Wpływ japonizmu widoczny jest również w nietypowym kadrowaniu oraz w fryzurach postaci. Na ścianie artystka subtelnie umieściła japońskie wachlarze uchiwa.
Portret Paula Nauena, 1893, olej na płótnie, 121 × 91 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
Portret zaprzyjaźnionego z Boznańską niemieckiego malarza Pawła Nauena uważany jest za przełomowy w karierze malarki.
Obraz został namalowany w 1893 w Monachium i jest przykładem modernistycznego malarstwa portretowego. Dzieło zostało nagrodzone srebrnym medalem na Powszechnej Wystawie Krajowej we Lwowie (1894), złotym medalem w Wiedniu (1894) oraz zdobył drugą nagrodę wystawy Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie (1895). Był pierwszym obrazem Boznańskiej, który został pozyskany do zbiorów narodowych, zakupiony przez Muzeum Narodowe w Krakowie w 1896 roku.
Ciekawostką jest to, że obraz wywołał falę krytyki wobec modela Paula Nauena. „Kurier Bawarski” za określenie modela mianem „cywilizacyjnego kaleki” przegrał proces o znieważenie malarza i musiał przeprosić go publicznie i zapłacić karę. Obraz Boznańskiej był w tej głośnej sprawie sądowej dowodem rzeczowym.
Portret kobiety (Cyganka), 1888, olej na płótnie, 165 × 53 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
Jeden z wcześniejszych obrazów Boznańskiej, powstał w 1888 roku w Krakowie i należy do nielicznych dzieł Boznańskiej, w których artystka podjęła próbę przedstawienia częściowo obnażonej postaci. Portret przedstawia młodą kobietę, określaną jako Cyganka, wyróżnia się subtelną i wyrafinowaną kolorystyką. Widoczna jest wyjątkowa wrażliwość Boznańskiej na kolor oraz jej zdolność do uchwycenia światła. Kobieta została ukazana z profilu, od strony lewej, z włosami przewiązanymi chustką. Jej ramiona przysłania czerwony materiał, który delikatnie zsuwa się, odsłaniając fragment nagiego ciała. Tło portretu jest jasne i neutralne, co dodatkowo uwydatnia bogactwo kolorów zastosowanych w kompozycji.
Portret Jadwigi z Sanguszków Sapieżyny, 1910, Muzeum Narodowe w Krakowie
Obraz przedstawia Jadwigę z Sanguszków Sapieżyne, księżną, córkę Władysława Hieronima i Marii z Lubomirskich, żonę Adama Stanisława Sapiehy, matkę kardynała Adama Sapiehy. Boznańska w liście pisała do Ludwika Pugeta tak.: „(…) portret jest już bardzo zaawansowany, wygląda bardzo interesująco. Księżna jak biedne, małe, chore kurczątko”. Uwagę zwraca twarz, a w szczególności oczy, które intensywnie wpatrujące się w widza, odzwierciedlające charakter księżnej oraz z równym pietyzmem odwzorowane dłonie.
Portret dwóch dziewczynek, 1896, olej na tekturze, 70 × 49,5 cm, Muzeum Śląskie w Katowicach
Portret Feliksa Jasieńskiego, 1907, olej na płótnie, 84,5 × 71 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
Portret Heleny Chmielarczykowej, 1909, olej na płótnie, 110 × 80 cm, Muzeum Śląskie w Katowicach
Portret rzeźbiarza Jana Szczepkowskiego, ok. 1906, olej na tekturze, 76 × 63 cm, Muzeum Śląskie w Katowicach
Portret pani w białym kapeluszu, 1906, olej na tekturze, 107 × 80 cm, Muzeum Śląskie w Katowicach
Żyd przy winie, także Mnich przy winie 1887, olej na płótnie, 81,5 × 65 cm, Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu
Bretonka, 1890, olej na płótnie, 53 × 42 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
Po raz pierwszy został zaprezentowany publicznie w 1898 roku w paryskiej Galerie Georges Thomas. Po retrospektywnej wystawie w 1960 roku w Muzeum Narodowym w Krakowie zaczęto określać go mianem „Bretonka”, choć wydaje się, że nie przedstawia typowego krajobrazu bretońskiego. Czerwona barwa budynku świątyni sugeruje, że ukazany kościół został wzniesiony z cegły, co odróżnia go od bretońskich świątyń, gdzie dominował szary kamień.
Analiza dzieła ukazuje młodą dziewczynę siedzącą przy oknie, której postać odbija się w szybie. W tle można dostrzec gotycki kościół, który został starannie namalowany, stanowiąc kontrast wobec ledwo zarysowanego, rozmytego wnętrza. Dziewczyna łączy te dwa światy – wyraźnie ukazany zewnętrzny krajobraz i enigmatyczne, subtelnie zarysowane wnętrze.
Portret panny Dygat, 1903, olej na tekturze, 82 × 60 cm, Muzeum Orsay w Paryżu, Wikimedia Commons
Obraz przedstawia młodą kobietę, Zofię Dygat, córkę polskiego architekta i rzeźbiarza, w eleganckim, stonowanym stroju. Artystka zastosowała subtelne, stłumione kolory, charakterystyczne dla swojego stylu, z akcentami szarości, bieli i delikatnych odcieni różu, które podkreślają delikatność postaci.
Boznańska skoncentrowała się na psychologicznej głębi portretu, ukazując zamyślenie i dystyngowaną powagę modelki. Tło jest neutralne i nie przyciąga uwagi, co pozwala skupić się na twarzy i wyrazie emocjonalnym postaci. Obraz jest przykładem modernistycznego podejścia Boznańskiej do portretu, łączącego realizm z subtelnym symbolizmem. Dzieło odzwierciedla jej umiejętność uchwycenia esencji osoby, nadając portretom ponadczasowy charakter.
Podsumowując, Olga Boznańska była jedną z najwybitniejszych polskich malarek przełomu XIX i XX wieku, znaną przede wszystkim z mistrzowskich portretów. Jej twórczość wyróżniała się delikatnością pędzla, stonowaną kolorystyką oraz umiejętnością oddania psychologicznej głębi przedstawianych postaci. Artystka zdobyła uznanie zarówno w Polsce, jak i za granicą, zwłaszcza we Francji, gdzie przez wiele lat mieszkała i tworzyła. Boznańska pozostawiła po sobie bogaty dorobek artystyczny, który do dziś inspiruje i zachwyca kolejne pokolenia. Jej obrazy są dowodem niezwykłej wrażliwości i talentu, które uczyniły ją ikoną polskiej sztuki.
Może cię zainteresować: Obrazy ręcznie malowane na płótnie na sprzedaż
Źródła:
https://pl.wikipedia.org/wiki/Olga_Bozna%C5%84ska
https://www.pap.pl/aktualnosci/olga-boznanska-mistrzyni-portretu-malarka-dusz-patronka-roku-2025
