„Ambasadorowie” – wybitne dzieło Hansa Holbeina i… Jacka Kaczmarskiego

Obraz „Ambasadorowie” Hansa Holbeina (młodszego) to jedno z najbardziej znanych dzieł tego niemieckiego malarza renesansowego. Obraz ten, namalowany w XVI wieku, stał się pod koniec wieku XX inspiracją dla polskiego barda, Jacka Kaczmarskiego, do napisania piosenki „Ambasadorowie”.

Obraz „Ambasadorowie” Hans Holbein namalował w 1533 roku. Obraz ten to pełen symboliki i detali portret dwóch postaci: Jeana de Dinteville i George’a de Selve, którzy byli ambasadorami Francji w Anglii. Dzieło powstało już w czasie pobytu malarza w Londynie i do dziś pozostaje w tym mieście. Obecnie znajduje się w National Gallery w Londynie.

Poniżej znajduje się analiza tego fascynującego dzieła sztuki.

1. Realizm i precyzja detali

Holbein znany był ze swojej niezwykłej zdolności do oddawania detali w swoich portretach, co widoczne jest również na obrazie „Ambasadorowie”. Każdy element, od tkanin na ubraniach po elementy architektoniczne, został przedstawiony z precyzją i niemal fotograficzną dokładnością. Dzięki wykorzystaniu tej techniki, artysta ukazał status i bogactwo przedstawianych postaci.

2. Symbolika

Obraz pełen jest symboliki, co było charakterystyczne dla sztuki renesansowej. „Ambasadorowie” słynie głównie z ukrytego przesłania, które kryje w sobie przedmiot znajdujący się u stóp ambasadorów, który – jeśli spojrzymy z odpowiedniego kąta – jawi się jako trupia czaszka, będąca alegorią przemijania i śmierci. Ale to nie wszystko, bowiem „Ambasadorowie” kryją w sobie więcej takiej ukrytej symboliki.

Lutnia symbolizuje harmonię, jednak tu – jedna ze strun jest pęknięta – co z kolei może oznaczać brak harmonii i odwoływać się może do współczesnych malarzowi wydarzeń w Anglii i burzliwego okresu panowanie Henryka VIII

Przedmioty na dolnej półce, które mogą symbolizować porządek ziemski: fletnia (bez piszczałki), księga z pieśniami Lutra, książka do arytmetyki Apiana, która jest otwarta na stronie o dzieleniu, cyrkiel oraz globus z widocznym podziałem wpływów na świecie według traktatu z Tordesillas, który dzielił wpływy w Nowym Świecie pomiędzy Hiszpanię i Portugalię

Na górnej półce, która może symbolizować porządek niebiański, znajdują się przyrządy astronomiczne (motyw przemijania?), globus nieba z widocznym gwiazdozbiorem Łabędzia (nawiązanie do mitologii greckiej).

Najbardziej wnikliwi dojrzą jeszcze jeden szczegół na obrazie Holbeina – krucyfiks ukryty za kotarą w lewym górnym roku obrazu. Krzyż nawiązuje prawdopodobnie do śmierci Jezusa – obraz powstał dokładnie w 1500 rocznicę śmierci Chrystusa.

3. Perspektywa anamorficzna

Niezwykłym zabiegiem używanym przez Holbeina jest perspektywa anamorficzna zastosowana w czaszce na dywanie. Ta technika pozwala na zniekształcenie obrazu w taki sposób, że widz musi spojrzeć na niego pod pewnym kątem, aby zobaczyć ukryty obraz. To element zaskakujący i intrygujący, co dodaje głębi i tajemniczości całemu dziełu.

4. Portrety postaci

Postacie na obrazie, ambasadorowie Francji, przedstawione są w pełnych dostojności pozach. Ich stroje są bogate, a detale takie jak biżuteria czy ozdobne kołnierze świadczą o ich wysokim statusie społecznym. Holbein ukazuje indywidualność każdego z nich, starając się oddać ich wygląd fizyczny oraz charakterystyczne cechy osobowości.

5. Kontekst historyczny

Obraz „Ambasadorowie” powstał w kontekście dyplomacji i polityki dworu Tudorów w Anglii. Holbein zapisuje w swoim dziele realia epoki, a jednocześnie tworzy portrety, które przekraczają czystą dokumentację, wprowadzając elementy symboliczne i alegoryczne.

„Ambasadorowie” Holbeina młodszego to niezwykły portret, który stał się jednym z arcydzieł sztuki renesansowej. Obraz zawiera bogactwo treści symbolicznych, precyzję detali, a także interaktywność dzięki zastosowaniu perspektywy anamorficznej. To dzieło fascynowało miłośników malarstwa i sztuki przez kolejne stulecia. Stało się także inspiracją dla Jacka Kaczmarskiego do napisania piosenki, która była niezwykłą interpretacją obrazu.

Piosenka „Ambasadorowie” Jacka Kaczmarskiego napisana została w 1987 roku. W utworze tym Jacek Kaczmarski dokonuje własnej wnikliwej interpretacji obrazu Holbeina.

Kaczmarski podkreśla symbolikę zawartą w licznych przedmiotach ukrytych w tle obrazu, postawie czy ubiorze ambasadorów.

Dyskretny przepych – tylko echem dostojeństwa,
Turecki dywan, włoska lutnia – znak obycia.
W milczących ustach bezwzględnego smak zwycięstwa,
W postawach – wielkość – osiągnięta już za życia.
Ciężka kotara obu wspiera tym – co kryje.
Patrzą przed siebie śmiało, pewni swoich racji,
Wszak dyplomacja włada wszystkim dziś – co żyje,
A oni – kwiat szesnastowiecznej dyplomacji!

Dostrzega także, ukryty pod postacią widocznej tylko po spojrzeniu pod pewnym kątem, symbol przemijania, kruchości życia i niewiele znaczących, w obliczu śmierci, zdobytych za życia chwały i bogactwa.

Lecz w nastrojonej lutni nagle struna pęka
I żółkną brzegi kart w otwartej wiedzy księdze…
Za krucyfiksem błądzi mimowolnie ręka
Strzałka zegara iść zaczyna coraz prędzej!
Straszliwy kształt przed nimi zjawia się w pół kroku
I niszczy spokój – czy artysta się wygłupia?
Nie, to nie żart! Na kształt ten trzeba spojrzeć z boku!
Żeby zobaczyć jasno, że to czaszka trupia!

Byli – i nie ma ich, ach – cóż za wielka strata!
Jak nazywali się? Któż dzisiaj tego świadom?
Ach! Georges de Selve! Obiecujący dyplomata …
Ach! Jean de Dinteville, francuski ambasador…

Niewątpliwie utwór Kaczmarskiego przyczynił się do popularności obrazu Holbeina w Polsce. Dla wielu artystycznych dusz w Polsce jest doskonałą lekcją tego, w jaki sposób można odczytywać dzieła plastyczna. Paradoksalnie również – wbrew słowom z ostatniej strofy utworu – Kaczmarski tworząc tę niezwykłą piosenkę przyłożył rękę do nieśmiertelności ambasadorów George de Selve i Jeana de Dinteville’a.

Źródła:

https://pl.wikipedia.org/wiki/Ambasadorowie

https://pl.wikipedia.org/wiki/Hans_Holbein_(m%C5%82odszy)

https://www.kaczmarski.art.pl/tworczosc/wiersze/ambasadorowie/

Fot. Paweł Plenzner, CC BY 3.0 via Wikimedia Commons