R E K L A M A
„Autoportret Witkacego” to jeden z bardziej niedocenianych utworów Jacka Kaczmarskiego, polskiego barda schyłku XX wieku.
Piosenka śpiewana jest przez Przemysława Gintrowskiego. który jest też autorem muzyki do wiersza Kaczmarskiego. Wyjątkowy sposób śpiewania Gintrowskiego dodaje piosence dramatycznego wymiaru. Jak o utworze mówił sam Kaczmarski, oddając tekst do zaśpiewania Gintrowskiemu wiedział, że będzie on bardzo dobrze współbrzmieć z przekorą Witkacego i z jego straszliwym szyderstwem.
„Autoportret Witkacego” można rozpatrywać z dwóch punktów widzenia. Po pierwsze, piosenka jest wnikliwą i głęboką analizą autoportretów Stanisława Ignacego Witkiewicza (Witkacego). Liczba mnoga nie jest tutaj przypadkowa, bo piosenka Kaczmarskiego prawdopodobnie jest analizą kilku różnych dzieł Witkiewicza. Poza tym piosenkę tę można jednocześnie również interpretować jako autoportret samego poety – Jacka Kaczmarskiego, twórcy z rozdartą duszą oraz wnikliwym a zarazem nieprzeniknionym i szyderczym umysłem.
W bardziej ogólnej interpretacji „Autoportret Witkacego” Jacka Kaczmarskiego to utwór będący refleksją na temat złożoności ludzkiej natury, tożsamości artysty (artystów) i jego (ich) roli i miejsca w świecie. Można przyjąć, że Kaczmarski, jedynie inspirując się twórczością i filozofią Witkacego, przedstawia tutaj zarówno siebie, Witkacego i – jak mniemam – artystów w ogóle, jako ludzi pełnych sprzeczności – z jednej strony jednostki wybitne i pełne geniuszu, z drugiej zaś zmagające się z wewnętrznymi demonami i alienacją. Witkacy, który odrzucał konformizm, staje się w piosence symbolem artysty wyobcowanego, nieakceptującego rzeczywistości, co prowadzi do poczucia rozdarcia i poszukiwania sensu w chaosie. Dla Kaczmarskiego wizerunek Witkiewicza zdaje się być lustrzanym odbiciem jego własnej osoby, której przyszło się mierzyć z takimi samymi demonami, ale także wielu innych artystów – ludzi, którzy czują głębiej, rozumieją więcej niż inni (zwykli) ludzie. Większa jest więc też ból bezsilności.
Kaczmarski w utworze kreuje obraz artysty, który próbuje uchwycić swoją istotę w autoportrecie, ale napotyka na trudności wynikające z niemożności pogodzenia swoich sprzeczności. W utworze pojawia się motyw alienacji, zarówno wobec społeczeństwa, jak i wobec samego siebie, głęboki bunt wobec świata rzeczywistego i głęboki smutek spowodowany bezsilnością, a wszystko to prowadzi do poczucia frustracji i samotności. Kaczmarski w ten sposób podkreśla, że życie artysty, zwłaszcza takiego jak Witkacy (oraz on sam!), to nieustanne zmaganie zarówno z własnymi jak i zewnętrznym światem.
W piosence można dostrzec również wpływy filozoficzne, zwłaszcza dotyczące egzystencjalizmu i katastrofizmu, które były bliskie zarówno Kaczmarskiemu, jak i Witkacemu. Słowa utworu oddają niepokój artysty wobec rzeczywistości, którą postrzega jako absurdalną i chaotyczną, co odzwierciedla się w jego twórczości.
Podsumowując, „Autoportret Witkacego” to utwór, który skłania do refleksji nad losem artysty, jego rolą w społeczeństwie i skomplikowaną naturą ludzkiej tożsamości. Kaczmarski, poprzez odniesienia do Witkacego, tworzy uniwersalny obraz artysty – człowieka walczącego z wiatrakami nie tylko własnych demonów, ale także demonami świata realnego. A świadomość tego, że walka ta jest niemożliwa do wygrania, prowadzić może jedynie do autodestrukcji.
Wybrane autoportrety Witkacego:
1. Ostatni papieros skazańca (1924)
„Ostatni papieros skazańca” – obraz przedstawiający zdeformowaną, pełną dramatyzmu, wykrzywioną twarz mężczyzny (Witkacego) w chwili palenia papierosa, co dodatkowo podkreślać ma tragizm i ekspresjonizm sytuacji, sugerując refleksję nad losem człowieka w obliczu śmierci lub innego wielkiego ludzkiego dramatu.
Dzieło to bywa interpretowane jako komentarz artysty na temat egzystencjalnych lęków i absurdalności ludzkiego życia. „Ostatni papieros skazańca” powstał jednak w szczególnym okresie życia Witkiewicza, w chwili gdy artysta zdecydował się zerwać ze swoim malarstwem, które nie było rozumiane ani przez ludzi, ani krytyków jak również nie pozwalało artyście na zapewnienie sobie życiowej egzystencji. Zdecydował więc porzucić sztukę i rozpocząć karierę jako zawodowy portrecista. Portretowania Witkacy nie uważał za sztukę, a portretów za obrazy – sam nazywał je wytworami.
Założona przez Witkacego Firma Portretowa „S. I. Witkiewicz” z finansowego punktu widzenia okazała się żyłą złota. Spod pędzla Witkacego wyszło kilka tysięcy portretów. A my okolicznościom powstania firmy portretowej zawdzięczamy jeden z najbardziej znanych dziś i jeden z najlepszych obrazów Witkacego, jakim jest bez wątpienia „Ostatni papieros skazańca”.
Jest to też ostatni namalowany przez Witkacego obraz olejny.
2. Witkacy (1938)
Obraz przedstawia portret Witkacego na tle płonących fabryk. Poważny wyraz twarzy artysty, siwe włosy oraz zmarszczki mogą wskazywać na wewnętrzne zmagania oraz depresję, które towarzyszyły mu w ostatnich latach życia.
Artysta zastosował tutaj pastel na papierze, co – jak było wcześniej powiedziane – było charakterystyczną cechą późniejszej twórczości Witkacego. Autoportret Witkacego z 1938 r. jest różnie interpretowany – jako wizja artysty, który dostrzegał nieuchronność katastrofy, nadchodzącej wojny, upadku cywilizacji bądź końca pewnej epoki, a także jako pytania o sens sztuki.
3. Witkacy (1930)
Autoportret Witkiewicza z 1930 roku odzwierciedla nie tylko osobiste zmagania artysty, ale także jego unikalne podejście do sztuki. Artysta, znany ze swojego ekscentrycznego stylu oraz głębokiego zainteresowania psychologią i filozofią, ukazuje tutaj siebie w sposób introspektywny.
Obraz, wykonany techniką pastelu, charakteryzuje się intensywnymi kolorami i dynamicznymi liniami, które nadają mu ekspresyjny charakter.
