Malarski kod Witkacego – co określają oznaczenia na obrazach Stanisława Ignacego Witkiewicza

^{R E K L A M A}

Stanisław Ignacy Witkiewicz, znany jako Witkacy, był nie tylko malarzem, ale również teoretykiem sztuki, który w swoich pracach wprowadził unikalne oznaczenia.

Witkacy stosował różnorodne oznaczenia, które miały znaczenie zarówno dla jego samego, jak i dla odbiorców sztuki. Wśród nich można wymienić m.in.:

• C – alkohol
• Co – kokaina
• Cof – kofeina
• Et – eter
• Eu – eukodal (pochodna morfiny)
• Nπ+ – nie pił alkoholu
• NP – nie palił papierosów
• FBZ – fajka bez zaciągania
• FZZ – fajka z zaciąganiem
• T.U – upadek talentu twórcy
• ND – niedokończony obraz
• Z.z – zamiast zgwałcenia
• p.p.c – prawie po ciemku
• empedete – odrobina herbaty
• pyfko – pod wpływem piwa.

Te oznaczenia nie były jedynie technicznymi informacjami o stanie artysty podczas malowania, ale również komentarzem do jego stylu życia i postaw dandyzmu. Witkacy często portretował siebie i swoich bliskich w stanach odurzenia, co podkreślało jego buntowniczą naturę oraz dystans do konwencjonalnych norm społecznych. Ale – co najistotniejsze dla artysty – były swego rodzaju eksperymentami badawczymi nad wpływem różnych substancji na proces twórczy malarza.

Oprócz tego Witkacy wprowadził również system klasyfikacji portretów, który obejmował różne kategorie: Typ A, Typ B, Typ C, Typ D i Typ E (oraz możliwość łączenia typów na jednym portrecie).

Regulamin wydrukowany jest w tym celu, aby oszczędzić firmie mówienia po wiele razy tych samych rzeczy.

§ 1.   Portrety wytwarza firma w następujących rodzajach:

1. 1. Typ A – Rodzaj stosunkowo najbardziej tzw. „wylizany”. Odpowiedni raczej dla twarzy kobiecych niż męskich. Wykonanie „gładkie”, z pewnym zatraceniem charakteru na korzyść upiększenia, względnie zaakcentowania „ładności”.
   2. Typ B – Rodzaj bardziej charakterystyczny, jednak bez cienia karykatury. Robota bardziej kreskowa niż typu A z pewnym odcieniem cech charakterystycznych, co nie wyklucza „ładności” w portretach kobiecych. Stosunek do modela obiektywny.
   3. Typ B + d. – Spotęgowanie charakteru graniczące z pewną karykaturalnością. Głowa większa niż naturalnej wielkości. Możliwość zachowania w portretach kobiecych „ładności”, a nawet jej spotęgowania w kierunku pewnego tzw. „demonizmu”.
   4. Typ C, C + Co., Et, C + H., C + Co + Et, itp. – Typy te, wykonane przy pomocy C₂H₅OH i narkotyków wyższego rzędu, obecnie wykluczone. Charakterystyka modelu subiektywna, spotęgowania karykaturalne tak formalne, jak i psychologiczne niewykluczone. w granicy kompozycja abstrakcyjna, czyli tak zwana „Czysta Forma”.
   5. Typ D – To samo osiągnięcie bez żadnych sztucznych środków.
   6. Typ E – i jego kombinacje z poprzednimi rodzajami. Dowolna interpretacja psychologiczna według intencji firmy. Efekt osiągnięty może być zupełnie równy wynikowi typów a i B – droga, którą się do niego dochodzi, jest inna, jako też sam sposób wykonania, który może być rozmaity, ale nie przekroczy nigdy granicy (d). Może być również kombinacja E + d. na żądanie.
      T y p  E  n i e  z a w s z e  m o ż l i w y  d o  w y k o n a n i a.
   7. Typ dziecinny – (B + E) – z powodu ruchliwości dzieci czysty typ B jest przeważnie niemożliwy – wykonanie więcej szkicowe.

/Klasyfikacja portretów z regulaminu stworzonego przez Witkacego/

Typ A, czyli portrety „wylizane” przedstawiały postać z dużym podobieństwem na różnym tle. To najdroższy typ portretu, za który trzeba było zapłacić 350 złotych (dziś to odpowiednik kilku tysięcy złotych).

Typ B (cena – 250 zł) –  „rodzaj bardziej charakterystyczny, jednak bez cienia karykatury. Stosunek do modela obiektywny” to rodzaj portretu, który przyniósł Witkacemu najwięcej pieniędzy – najczęściej zamawiany portret przez klientów firmy.

Typ C, za który artysta nie brał pieniędzy, tworzony był pod wpływem różnych środków odurzających, a malowane osoby to najczęściej znajomi Witkiewicza.

Typ D był „imitacją wyżej opisanych efektów, tyle, że na trzeźwo”. To najtańszy portret w firmie Witkiewicza, kosztował 100 złotych.

Typ E zakładał „dowolną interpretację psychologiczną według intencji Firmy”. Artysta tworzył w ten sposób głównie portrety kobiet, które mu się podobały.

Natomiast połączenie typu B oraz E było zarezerwowane dla portretowania dzieci (150-250 zł). Malarz przedstawiał dzieci frontalnie, za stołem, na którym zazwyczaj znajdowały się owoce, chyba że malarz zauważył u dziecka przejawy intelektu, wówczas zamiast owoców na stole pojawiały się zeszyt z przyborami do pisania.

Dodatkowo, Witkacy stosował oznaczenia dla portretów niedokończonych (ND) oraz dla tych, które wskazywały na jego odczucia co do talentu (T.U – talent umarł)

Oznaczenia obrazów Witkacego w praktyce

• Portret Neny Stachurskiej, 2 IV 1931 (NP 32 + Eu per os + porter; T.E / + Cof; l.d.: NP 32; naklejona etykieta z nadrukiem: EUCODAL / Merck
  Napisy na portrecie informują o rodzaju portretu (typ „E” – zakładał „dowolną interpretację psychologiczną” portretowanej osoby), skrót „NP 32” oznaczał, że w chwili malowania portretu malarz nie palił tytoniu od 32 dni; oznaczenie „Cof” mówi, że Witkacy pił kawę bezpośrednio przed lub w trakcie malowania; napis „Eu per os” oznaczał zażycie eucodalu (ustnie) – był to narkotyk – pochodna morfiny o podobnym, euforycznym, choć słabszym działaniu od morfiny; na obrazie malarz umieścił również etykietę Eucodalu niemieckiej firmy farmaceutycznej Merck.
• Portret Tadeusza Kossaka (Witkacy 1931 20/III / NP19 + pyfko + Cof.”; (T. E)
  Napisy na portrecie informują o rodzaju portretu (typ „E” – zakładał „dowolną interpretację psychologiczną” portretowanej osoby), skrót „NP 19” oznaczał, że w chwili malowania portretu malarz nie palił tytoniu od 19 dni; „pyfko” – malarz w trakcie portretowania pił piwo oraz kawę „Cof.”

  

• Portret Jana Leszczyńskiego – Witk 1932 Co + Eu / G (?) NP
  Witkacy w trakcie malowania był pod wpływem kokainy (Co) i eukodalu (Eu – pochodna morfiny), nie palił papierosów w trakcie portretowania (NP)

  

Oznaczenia stosowane przez Witkacego to próba uchwycenia i zrozumienia własnej psychiki, procesu twórczego oraz wpływu, jaki na proces twórczy wywierają poszczególne zażywane substancje oraz stan emocjonalny malarza. Do pewnego stopnia było to być może związany z autoironią Witkacego i dużym dystansem do samego siebie.