Picasso – „Guernica” – interpretacja i analiza monumentalnego obrazu Picassa

^{R E K L A M A}

Obraz „Guernica” Pabla Picassa to jedno z najważniejszych dzieł XX wieku. Dzieło jest wyjątkowym manifestem artystycznym przeciwko brutalności wojny.

Picasso namalował obraz „Guernica” w 1937 roku w czasie trwania brutalnej wojny domowej w Hiszpanii, tuż po tragedii jaka spotkała baskijską miejscowość o tej samej nazwie. Ale obraz Picassa stanowi nie tylko odpowiedź na konkretne wydarzenie historyczne, jakim było zbombardowanie Guerniki, baskijskiego miasteczka przez niemiecką Luftwaffe, ale także uniwersalną wypowiedź o okrucieństwach, jakie niesie każdy konflikt zbrojny. Mimo że obraz jest głęboko zakorzeniony w realiach hiszpańskiej wojny domowej, jego przesłanie jest uniwersalne i pozostaje aktualne po dziś dzień, bo odnosi się do ogólnoludzkich doświadczeń związanych z wojną, przemocą, śmiercią i cierpieniem.

Tło powstania „Guerniki”

W kwietniu 1937 roku w trakcie hiszpańskiej wojny domowej doszło do tragicznego wydarzenia, które poruszyło światową opinię publiczną. Lotnictwo niemieckie, które wspierało armię generała Francisco Franco w walce z republikanami, zbombardowało niewielką miejscowość Guernica w Kraju Basków. Miasteczko nie miało znaczenia militarnego, a ofiarami ataku padła przede wszystkim ludność cywilna. Bombardowanie Guerniki, które pochłonęło setki ofiar, stało się symbolem zniszczenia i barbarzyństwa wojny totalnej, gdzie granica między walczącymi a niewinnymi była wymazana.

25 kwietnia 1937 roku w wiosenną niedzielę, gdy w pełnym słońcu mieszkańcy małego baskijskiego miasteczka Guernica rozproszyli się po mszy na rynku, robiąc zakupy, bombowce niemieckie zaciemniły niebo. Rozpoczęło się bezlitosne, okrutne bombardowanie. Po dwóch nalotach w ciągu dwudziestu minut całe miasteczko stanęło w płomieniach, a z siedmiu tysięcy mieszkańców ok. dwóch tysięcy zostało zabitych i tysiąc trzystu rannych. Najbardziej nieludzkie było to, że miasto niebędące punktem strategicznym zostało wybrane przez Niemców na doświadczalny obiekt bomb eksplodujących. Dramat rozegrał się za zgodą generała Franco.

Tadeusz Rus, Imaginarium Picassa – kobiety w jego życiu i twórczości

Picasso, który w tym czasie przebywał w Paryżu, został poproszony przez rząd republikański o namalowanie obrazu, który miał zostać zaprezentowany na Wystawie Światowej w Paryżu w tym samym roku. Choć początkowo nie był pewien, jaką tematykę poruszyć, wiadomości o tragedii Guerniki poruszyły go do głębi i w krótkim czasie stworzył dzieło, które przeszło do historii jako jeden z najbardziej poruszających manifestów antywojennych. Picasso za namalowanie „Guerniki” otrzymał wynagrodzenie w wysokości 200 tysięcy peset.

Analiza i interpretacja obrazu

„Guernica” jest obrazem monumentalnym, zarówno pod względem fizycznych rozmiarów (ponad 3,5 metra wysokości i 7,8 metra szerokości), jak i emocjonalnej głębi. Picasso wybrał do swojego dzieła paletę ograniczoną do czerni, bieli i szarości, co dodaje obrazowi dramatyzmu i podkreśla jego surowość. Brak koloru ma symboliczne znaczenie – odwołuje się do gazety, z której Picasso czerpał wiadomości o bombardowaniu, a także uwydatnia brutalność sceny, oddając świat w beznadziejnym, czarno-białym kontraście między życiem a śmiercią.

Co ciekawe, malując Guernikę Picasso czerpał ze swoich wcześniejszych dzieł, takich jak Atelier modystki z 1926 roku, Kobiety i dzieci na brzegu morza z 1932 roku, Wyścig byków z 1934 roku, Kobiety i Minotaur z 1937 roku, a przede wszystkim Minotauromachia z 1936 roku, o której mawiano, że była wcześniejszą wersją Guerniki.

Można więc sądzić, że Picasso spróbował połączyć własne kłopoty z problemami ogólnoludzkimi. Trauma jego osobistego życia stała się w ten sposób wyrazem traumatyzmu jego kraju. Wkraczając szczegółowo w zagadnienie podobieństwa i odnajdując w Guernice tyle elementów zaczerpniętych z poprzednich dzieł malarza, trzeba również wskazać na obecność konia i byka w Minotauromachii. Zwróćmy także uwagę, że otwór, przez który przenika głowa kobiety z lampą, jest analogiczny do tego, którym przechodzi mężczyzna w Atelier modystki z 1926 roku. Z kolei głowa i rozrzucone członki martwego wojownika pozwalają myśleć o Pracowni wykonanej w 1925 roku. W pewnym sensie Guernica przypomina też Trzech muzykantów, a nawet można dodać tu kobiety olbrzymki z cyklu śródziemnomorskiego. To po prostu dzieło naładowane osobistymi obsesjami malarza, które były obecne we wcześniejszych obrazach.

Tadeusz Rus, Imaginarium Picassa – kobiety w jego życiu i twórczości

Historycy sztuki w dziele dostrzegają postacie mające cechy kobiet Picassa. „Guernica” jest więc bardzo osobistym dziełem artysty, w którym ukrył swoje własne przeżycia, obsesje i psychozy. Mimo tego obraz jest interpretowany przede wszystkim w kontekście tragedii, jaka spadła na małe baskijskie miasteczko w pogrążonej wojną domową Hiszpanii.

Obraz składa się z wielu fragmentów i symboli, które tworzą złożoną, niemal surrealistyczną kompozycję. W centrum uwagi znajduje się kilka kluczowych postaci: przerażona kobieta trzymająca martwe dziecko, koń w agonii, wojownik o upadłej postawie i byk, często interpretowany jako symbol brutalnej, nieposkromionej siły. Każdy z tych elementów wyraża cierpienie i chaos wojny.

Koń i byk mają szczególne znaczenie w ikonografii Picassa. Byk, potężne, ciemne zwierzę, często symbolizuje brutalność, siłę i irracjonalność przemocy, podczas gdy koń w agonii uosabia cierpienie niewinnych ofiar. Skręcone ciała, krzyki i zdeformowane postaci w „Guernice” sprawiają wrażenie koszmaru, gdzie żadna z zasad rzeczywistości nie obowiązuje, a wszystko podlega destrukcji.

Jednym z najbardziej poruszających elementów obrazu jest płonąca kobieta, wyciągająca ręce w dramatycznym geście błagania o pomoc. Jej twarz wyraża rozpacz i bezradność, co staje się uniwersalnym symbolem niewinnych cywilów cierpiących w czasie konfliktów zbrojnych. Na obrazie widzimy także rozbitą rzeźbę wojownika z mieczem – symbol porażki i upadku, który podkreśla kruchość ludzkiej egzystencji wobec brutalności wojny.

Oświetlenie w „Guernice” jest symboliczne: jasna żarówka na górze obrazu, czasem interpretowana jako „boskie oko”, może być zarówno świadkiem ludzkich tragedii, jak i ostrzeżeniem przed katastrofalnymi skutkami wojny. Światło to jest ostre i zimne, podkreślając kontrast między życiem a śmiercią oraz nadając całości wrażenie nieludzkości.

Ciekawostki o obrazie

Pomimo ogromnego sukcesu „Guerniki”, Picasso nigdy nie chciał, aby jego obraz wrócił do Hiszpanii, dopóki kraj ten nie stanie się demokracją. W związku z tym, po Wystawie Światowej, obraz był przez wiele lat przechowywany w Museum of Modern Art (MoMA) w Nowym Jorku. Dopiero w 1981 roku, po śmierci Franco (w 1975 roku) i przywróceniu demokracji, „Guernica” została przewieziona do Hiszpanii, gdzie została umieszczona w Muzeum Królowej Zofii w Madrycie.

Kolejną ciekawostką związaną z obrazem jest anegdota dotycząca samego Picassa i jego stosunku do wojny. W czasie II wojny światowej, kiedy Paryż znajdował się pod okupacją niemiecką, Picasso był odwiedzany przez nazistowskich oficerów. Jeden z nich, oglądając reprodukcję „Guerniki”, miał zapytać artystę: „Czy to pan zrobił?”. Picasso odpowiedział spokojnie: „Nie, to wy to zrobiliście”.

Ciekawostką jest także fakt, że w 1955 roku – na zlecenie Nelsona Rockefellera, polityka i wnuka słynnego Johna Rockeffelera, założyciela koncernu naftowego Standard Oil – powstał gobelin, będący kopią obrazu. Gobelin od 1985 roku wisiał w siedzibie ONZ w Nowym Jorku. Jednak w 2003 roku, tuż przed rozpoczęciem inwazji na Irak, gobelin został zasłonięty podczas konferencji prasowej, co wzbudziło wiele kontrowersji. Wielu uważało, że symboliczne dzieło Picassa, przedstawiające grozę wojny, mogło niekorzystnie wpłynąć na przekaz polityczny tamtego wydarzenia. W 2020 roku gobelin został zwrócony właścicielom – rodzinie Rockefellerów.

Dziedzictwo „Guerniki”

Obraz „Guernica” jest jednym z najważniejszych dzieł sztuki XX wieku nie tylko ze względu na swoją artystyczną wartość, ale przede wszystkim z uwagi na swój głęboki przekaz. Picasso, który zawsze podkreślał, że jego sztuka nie jest neutralna, stworzył dzieło, które stało się symbolem sprzeciwu wobec wojny i zniszczenia.

„Guernica” oddziałuje na widza swoją intensywnością, deformacją postaci i dramatyczną atmosferą, przez co trudno przejść obok niej obojętnie. Jest to dzieło, które nie tylko opowiada o konkretnym wydarzeniu z przeszłości, ale także porusza uniwersalne tematy związane z ludzkim cierpieniem i moralną odpowiedzialnością wobec przemocy.

Dziś, mimo upływu lat, „Guernica” wciąż przemawia do kolejnych pokoleń, przypominając o okrucieństwach wojny i kruchości pokoju. W świecie, w którym konflikty zbrojne wciąż są obecne, obraz ten pozostaje aktualnym symbolem walki o humanizm i sprzeciw wobec bezsensownego cierpienia.

Ilustracja: Mural obrazu „Guernica” Picassa wykonany w pełnym rozmiarze w miejscowości Guernica; Jules Verne Times Two / www.julesvernex2.com, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons

Źródła:
https://pl.wikipedia.org/wiki/Guernica_(obraz)
Tadeusz Rus, Imaginarium Picassa – kobiety w jego życiu i twórczości, link: https://rebus.us.edu.pl/bitstream/20.500.12128/21606/1/Rus_Imaginarium_Picassa.pdf

Zobacz również: 10 najważniejszych obrazów Pabla Picassa